18_Marek-Sass-Religijność.pdf (127 pobrań)
Zmiany w parafii na przestrzeni lat:
Historia_parafii_w_Gostycynie.doc (189 pobrań)
Z dziejów parafii pod wezwaniem św. Marcina z Tours w Gostycynie
Początki parafii
Parafia powstała po 1350 a przed 1374 r. W dokumencie nadania mieszkańcom Gostycyna prawa niemieckiego (czynszowego) przez tucholskiego komtura Konrada Vullekopa nie ma wzmianki na temat proboszcza ani uposażenia parafii. Proboszcz z Gostycyna wymieniony został bezimiennie w dokumencie wystawionym 8 listopada 1374 r. przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana (der pfarrer von der Lybenow). Kolejna wzmianka zachowała się z 23 czerwca 1397 r. Imię gostycyńskiego duszpasterza odnotowano w 1398 r. Był nim wówczas Piotr z Obrowa (her Peter, eyn pharrer czu der Libenowe; dominus Petrus, parochus Libnoviensis sive Gostycinensis).
Duszpasterze
1374 – proboszcz wzmiankowany bezimiennie
1397 – proboszcz wzmiankowany bezimiennie
1398 – ks. Piotr z Obrowa
1617 r. – ks. Piotr z Krajenki
1653 r. – ks. Marcin Bobrowicz, proboszcz parafii Jeleńcz
1695 r. – ks. Mateusz Józef Pytlochowski
Początek XVIII w. – ks. Mateusz Żaliński
1766 r. – ks. Szymon Raduński
1810 r. – ks. Ignacy Behrendt
1820 – 1827 – ks. Maciej Katafiaszyński
1827 – 1837 – ks. Jan Wamka
1838 – 1844 – ks. Karol Rochowski
1844 – 1861 – ks. Wojciech Alex
1861 – 1891 – ks. Karol Moschner
1892 – 1903 – ks. Piotr Roszczynialski
1904 – 1925 – ks. Jan Kolasiński
1925 – 1927 – ks. Paweł Feliks Wilemski
1927 – 1939 – ks. Paweł Wojciech Nagórski
1940 – ks. Jan Lewrenz
1940 – 1942 – ks. Walerian Labenz
1942 – 1944 – ks. Jan Lewrenz
1944 – 1945 – ks. Linus Hekman
1945 – 1947 – ks. Aleksander Brząkała
1947 – ks. Józef Bruski
1947 – 1962 – ks. Linus Hekman
1962 – 1972 – ks. Stanisław Średzki
1972 – 1991 – ks. Tadeusz Kosecki
1991 – 2016 – ks. Stanisław Jahns
od 2016 – ks. Jerzy Prekop
Kościół parafialny
Obecny kościół zbudowano w 1819 r. W 1910 r. z inicjatywy ks. J. Kolasińskiego dokonano jego rozbudowy przez dobudowanie prezbiterium oraz wieży. Prace wykonała firma A. Schmettra z Tucholi według projektu Fasta z Chojnic i Behrendta z Kwidzyna.
Kościół nie posiada wyraźnych cech stylowych. Jest orientowany. W starszej części murowany z kamienia, natomiast w nowszej z cegły, otynkowany. Pierwotnie salowy na rzucie wydłużonego prostokąta z kruchtą od południa, wydzielonym prezbiterium i kwadratową wieżą od zachodu, zwieńczoną dzwonowatym hełmem.
Dawne świątynie
1653 r. – najstarszy zachowany opis drewnianego kościoła
1658 r. – budowa kolejnej drewnianej świątyni
1744 r. – w dokumentach wizytacyjnych parafii zapisano, iż miejscowy kościół jest już starą i nie nadającą się do remontu budowlą
1765 r. – w lustracji województw Prus Królewskich stwierdzono, iż „kościół w tej wsi drewniany, spustoszony, collationis regiae (patronatu królewskiego)”
1766 r. – budowę nowego, drewnianego, kościoła sfinansował Jakub Lipiński, notariusz grodzki skarszewski
1791 r. – kościół spłonął podczas pożaru wsi
1819 r. – budowa murowanej świątyni
1910 r. – przebudowa kościoła, dobudowano wieżę i prezbiterium
Zasięg parafii
Pierwotnie parafia w Gostycynie składała się z dwóch miejscowości, Gostycyna i Przyrowy oraz osady młyńskiej Karczewo. W II połowie XVI w. nie zaliczono do niej Karczewa, wymieniając osobno, istniejący już w XIV w., Gostycyński Młyn. Pod koniec XVII w. do wcześniejszej listy powróciło Karczewo, dodano także młyn w Pile. Przywłaszczenie, w połowie XVII w., Gostycyńskiego Młyna przez właścicieli Kamienicy spowodowało, iż w późniejszych spisach miejscowości należących do parafii Gostycyn podawany jest on pod nazwą Kamienica Młyn. Z spisów sporządzanych w XIX w. wiadomo, iż do tej wspólnoty należały: Gostycyn, Przyrowa, Karczewo Młyn (nazywany także Karczewkiem) i Kamienica Młyn. W spisie urzędowym opublikowanym w 1904 r. do niniejszej listy dodano Przyrówkę. W 1977 r. do parafii dołączono wieś Kamienicę i leśniczówkę Leontynowo. Obecnie parafialną wspólnotę tworzą mieszkańcy Gostycyna, Przyrowy, Przyrówki, Piły, Kamienicy, Leontynowa.
Z dawnych dziejów wsi i osad wchodzących w skład parafii
Gostycyn: początki wsi sięgają przełomu XII i XIII w. Na ten czas datowane jest powstanie pierwszej osady, położonej nad rzeką Kamionką. Przy niej w XIII – XIV w. założono gród obronno – mieszkalny, od XVII w. zwany „Burchatem”. Pierwotnie zarządzał nim przedstawiciel kasztelana raciąskiego, a następnie komtura tucholskiego, którym był miejscowy sołtys. Nie wiadomo jaką rolę gród odegrał w trakcie wojen na pograniczu polsko – krzyżackim, zwłaszcza podczas najazdu króla Władysława Jagiełły wraz z wojskami czeskich husytów (1432 – 1433). Być może już wówczas uległ zniszczeniu. Najpóźniej swoją funkcję obronną utracił po wojnie trzynastoletniej (1454 – 1466), gdy Pomorze Gdańskie wróciło do Korony. Na ten czas należy datować jego ostateczne opuszczenie.
Przyrowa: wzmiankowana w dokumentach wydanych przez arcybiskupów gnieźnieńskich z 1374 i 1385 r. dotyczących uregulowania zaległych dziesięcin dla klasztoru cysterskiego w Byszewie (Koronowie). Na początku XV w. wieś posiadał Tyczen z Maula (Tytczen von Mowle), któremu 13 lipca 1415 r. wielki mistrz krzyżacki Michał Küchmeister lokował te dobra na prawie magdeburskim. W okresie I Rzeczpospolitej majątek należał do Przyrowskich, Pamiętowskich, Falęckich, Wąglikowskich, Węsierskich i Komierowskich. W XIX w. dobra przeszły w ręce rodziny Prądzyńskich. W 1902 r. Ludolf Löding sprzedał majątek państwu pruskiemu. W 1912 r. Przyrowa znalazła się w posiadaniu Komisji Kolonizacyjnej, która wydzieliła z majątku resztówkę nazywaną Przyrówką. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości całość przejęto na rzecz Skarbu Państwa. Większość gruntów rolnych rozparcelowano w 1921 r.
Karczewo, nad rzeką Kamionką: wzmiankowane w dokumencie wystawionym 8 listopada 1374 r. przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana. Dotyczył on uregulowania opłat zaległych dziesięcin dla cystersów z Byszewa (Koronowa). Miejscowość ponownie wymieniana jest w dokumencie dotyczącym tej samej sprawy, a wydanym przez arcybiskupa Bodzantę 6 kwietnia 1385 r. Wzmianki z początku XV wskazują, iż Karczewo było osadą rycerską z młynem, która należała do Niklosa (Mikołaja) z Karczewa. Wiadomo o nim, iż w 1413 r., z innymi przedstawicielami rycerstwa tucholskiego oraz radą miejską Tucholi, brał udział w rozmowach ze stroną polską w sprawie ustalenia przebiegu południowej granicy komturstwa. Karczewo zaginęło, prawdopodobnie, na skutek działań zbrojnych na pograniczu polsko – krzyżackim z lat 1432 – 1433. Kolejne zapisy na temat tej miejscowości, pojawiają się dopiero w I połowie XVI w. Wówczas istniał tam młyn, a później również folwark, należący do właścicieli Wielkiej Kloni.
Gostycyński młyn, na rzece Kamionce: w 1343 komtur tucholski Ditherich von Lichtenhayn nadał młynarzowi Hannusowi (Janowi) przywilej na młyn w Gostycynie. Dodatkowo otrzymał siedem mórg ziemi oraz prawo do wolnego połowu ryb i poboru drewna. Wiadomo, iż w 1400 r. młynarzem był niejaki Herman. W XVI w. młyn nazywany był Chosczewnicza lub Koszcziewincza. W 1565 r. dzierżawił go Wawrzyniec Piliarsz. Pod koniec XVI w. właścicielem młyna był Jerzy Żaliński. Na początku XVII w. młyn przejęli właściciele Kamienicy. W 1773 r. posiadał jedno koło. Działał przy nim tartak.
Piła, młyn na strudze Szumionce: wg Maksymiliana Grzegorza pierwszy młyn w Pile zbudowali Krzyżacy w II połowie XIV w. Wzmianki na jego temat autor łączy z młynem o nazwie Konnek (Kykendorf) z 1382 r. Tegoż młyna nie wymieniają dokumenty dotyczące powiatu tucholskiego z 1565 i 1570 r. r. Jeżeli więc istniał w XIV w., to zapewne uległ zniszczeniu, najprawdopodobniej podczas najazdu wojsk polskich i czeskich na ziemie Zakonu krzyżackiego w 1433 r. Istnienie młyna o nazwie Piła potwierdzają wzmianki z lat 1653, 1664, 1682, 1765. Prawdopodobnie uległ zniszczeniu podczas potopu szwedzkiego (1655 – 1660), gdyż nie wymienia go „Regestr pogłównego generalnego” z 1662 r. Następnie odbudowany. Przypisany do młyna grunt i łąki znajdowały się w granicach wsi Gostycyn. Młyn w Pile posiadał koło korzeczne ,czyli nasiębierne. Wymagało ono spiętrzenia wody, co zwiększało jego wydajność. Przy młynie istniał tartak (stąd nazwa) i węgornia.
Kamienica – wieś wydzielona z dóbr rycerskich Pruszcz, najpóźniej w 1432 r. Od II połowy XVI w. należała do rodziny Żalińskich, następnie Witosławskich, Działyńskich, Raczyńskich, Weyherów, Keyserlingów i Gruszczyńskich. Na przełomie XVIII i XIX w. dobra posiadał Leopold Carl Friedrich von Heiden. W I połowie XIX w. bardzo często następowała zmiana właścicieli. W latach 1852 – 1921 majętność należała do rodziny von Königsmarck. Od 1873 r. do połowy 1875 r. działała w Kamienicy, jedyna na Pomorzu Gdańskim (w ówczesnych Prusach Zachodnich) ochronka prowadzona przez Siostry Służebniczki Najświętszej Maryi Panny Edmunda Bojanowskiego. 11 lutego 1922 r. majątek stał się własnością braci Jana i Franciszka Górskich. Nabyty został przez ich matkę Antoninę z Chłapowskich Górską.
Leontynowo – powstało w 1864 r., pierwotnie jako dworek myśliwski, następnie gajówka i leśniczówka, należąca do majątku Kamienica.
Liczba wiernych
| Rok | Liczba parafian |
| 1744 | 323 |
| 1867 | 868 |
| 1885 | 917 |
| 1904 | 1289 |
| 1928 | 1570 |
| 1938 | 1530 |
| 1949 | 1300 |
| 1953 | 1281 |
| 1969 | 1450 |
| 1987 | 2570 |
| 1995 | 2650 |
| 1998 | 2547 |
Ważniejsze inwestycje parafialne
1959 r. – zamontowanie nowych organów
1969 r. – poświęcenie dzwonów, którym nadano imiona patronów parafii, św. Marcina i św. Rozalii
1982 – 1984 – budowa kostnicy i domu katechetycznego
2012 – remont elewacji kościoła, wieży oraz dachu
Kult św. Rozalii
Podczas epidemii cholery, która w 1866 r. siała spustoszenie wśród mieszkańców ówczesnego powiatu chojnickiego, w Gostycynie zmarło około 130 osób. Choroba dotknęła także ówczesnego proboszcza, ks. K. Moschnera. W posłudze duszpasterskiej zastępował go ks. Paweł Józef Behrendt z Bysławia. Mieszkańcy, podczas modlitw błagalnych, zwrócili się o pomoc do św. Rozalii. Uczynili ślub, że jeżeli epidemia ustanie, to parafianie od tej pory będą czcić tę Świętą jako swoją Patronkę każdego roku w dniu czwartego września.
1898 r. – Rozalia Rolbiecka funduje kapliczkę (Bożą Mękę), w której umieszczono figurę św. Rozalii. W tym czasie powstał także obraz św. Rozalii namalowany na płótnie przez nieznanego artystę. Podczas uroczystej procesji, zaczęto śpiewać 25 zwrotkową pieśń ku czci Patronki, która powstała w XVII stuleciu w Krakowie.
Lata okupacji hitlerowskiej (1939 – 1945) przerwały oficjalny rozwój kultu. Kapliczka została rozebrana. Figurę św. Rozalii ocalono. Po dziś dzień znajduje się w kościele parafialnym. Po zakończeniu wojny podjęto decyzję o budowie nowego postumentu. Realizacja projektu napotkała przeszkody ze strony ówczesnej władzy. Jednak członkowie komitetu organizacyjnego w osobach ks. proboszcza L. Hekmana, kierownika szkoły Romana Glazika oraz Maksymiliana Kwasigrocha, Jana Raatzy, Piotra Domerackiego, Ignacego Rolbieckiego i Antoniego Kloneckiego doprowadzili zamierzenie do końca. Nad pracami, które ukończono we wrześniu 1948 r., czuwał architekt Jagielski z Koronowa.
Wkrótce zakazano procesji do figury św. Rozalii. Wyjątkiem był 1966 r. Mimo szykan uroczystości odpustowe odbyły się. Procesję prowadzono do ołtarza wybudowanego na terenie cmentarza, w którym ustawiano obraz św. Rozalii. Po wyjściu z kościoła część parafian indywidualnie udawała się do figury chcąc w ten sposób wypełnić zobowiązanie dane przez przodków. W 1981 r. pierwszy raz, po długiej przerwie, uzyskano zezwolenie na odbycie procesji do figury św. Rozalii. Uroczystościom odpustowym przewodniczył ówczesny ordynariusz diecezji chełmińskiej ks. bp Marian Przykucki.
Kolejne próby ubogacania i urozmaicania uroczystości odpustowych nastąpiły w latach dziewięćdziesiątych XX w. W 1994 r. mieszkańcy, przybyli goście, wśród których był ordynariusz diecezji pelplińskiej ks. bp Jan Bernard Szlaga, mieli okazję uczestniczyć w festynie „Rozalinkowym”, który odbył się pod patronatem Zarządu Gminy Gostycyn oraz klubu „Małych Ojczyzn”. W 1996 r. odpust połączono z gminnymi dożynkami.
W 2013 r. członkowie Stowarzyszenia Społeczno – Kulturalnego „Burchat” z siedzibą w Gostycynie zainicjowali działania związane z pracami remontowymi i renowacyjnymi figury św. Rozalii. Całość organizował i koordynował prezes stowarzyszenia Jerzy Ochała, przy współpracy pozostałych członków zarządu. 4 września 2014 r. ks. Damian Plackowski z Bysławka dokonał poświęcenia odnowionej figury, ustawionej na granitowym postumencie.
Figury przydrożne i krzyże
Na terenie parafii znajdują się przydrożne figury i krzyże. Do ciekawszych obiektów sakralnych należy kapliczka z figurą Matki Bożej Królowej Korony Polskiej, która upamiętnia poległych w I wojnie światowej mieszkańców Przyrowy. W sierpniu 1935 r. poświęcił ją ówczesny proboszcz, ks. Paweł Wojciech Nagórski – wybitny poeta i kompozytor kaszubsko-pomorski. W 1947 r. w miejscowości Kamienica poświęcona została figura Matki Boskiej Pocieszenia, ufundowana jako wotum wdzięczności za szczęśliwy powrót z wojny. Autorką rzeźby jest artystka Balbina Switycz – Widacka. Na łuku drogi wiodącej z Kamienicy do Bydgoszczy znajduje się współczesny krzyż, który nawiązuje do krzyża poświęconego w sierpniu 1939 r., który ufundowała Teresa z Plater – Zyberków Górska, żona współwłaściciela majątku Kamienica Jana Górskiego. Krzyż był wykonany na wzór krzyży stawianych na Litwie, skąd pochodziła T. Górska.
Zabytki
Najstarszym zabytkiem jest rzeźba Chrystusa ukrzyżowanego wykonana w stylu późnego gotyku przez nieznanego autora z XVI w.
Do zabytków datowanych na XVIII w. należy zaliczyć obraz z ołtarza głównego przedstawiający Matkę Bożą z Dzieciątkiem, namalowany przez nieznanego autora w stylu barokowym. W ołtarzu głównym znajdują się także, pochodzące z tego okresu, rzeźby świętych Piotra i Pawła.
Ołtarz główny, który prawdopodobnie powstał około 1819 r. wykonany został w stylu barokowo – klasycystycznym. Po 1965 r. nastąpiło jego przekształcenie. Zamontowano wówczas nową mensę, dobudowano nisze za rzeźbami świętych Piotra i Pawła oraz dodano symbole maryjne w części środkowej nad obrazem.
Na drugą połowę XVIII w. datowane są dwa obrazy znajdujące się w części wieżowej świątyni: jeden przedstawiający patrona kościoła św. Marcina z Tours (na początku XX w. znajdował się w lewym ołtarzu bocznym), drugi ukazujący św. Annę nauczającą Marię. Z tego czasu pochodzą także płaskorzeźby wykonane w stylu rokokowym zawieszone obecnie na prawej i lewej ścianie świątyni. Jedna przedstawia scenę dzielenia się przez św. Marcina płaszczem ze spotkanym nędzarzem. Druga ukazuje bardzo wymowną, i rzadko spotykaną, scenę śmierci św. Józefa.
Boczne ołtarze, wykonane w XVIII w. stylu późnego baroku pochodzą prawdopodobnie z Koronowa. W wieku XIX zostały przekształcone oraz zdekompletowane. W lewym ołtarzu znajdował się obraz św. Marcina z Tours w stroju biskupim. Ukazane są również postacie świętych Antoniego, Mikołaja i prawdopodobnie Piotra. Prawy ołtarz, w górnej części z rzeźbami Matki Boskiej i św. Rocha oraz wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej i okiem Opatrzności Bożej. W polu środkowym znajduje się figura Matki Boskiej.
Na przełomie XVIII i XIX w. powstała ambona wykonana w stylu późnego baroku. Zdobią ją postacie czterech ewangelistów z atrybutami oraz , centralnie ukazana , osoba Chrystusa.
Z pierwszej ćwierci XIX w. zachowała się klasycystyczna chrzcielnica. Na pokrywie znajduje się scena chrztu Chrystusa w Jordanie. W 1864 r. dla kościoła parafialnego wykonano, w stylu ludowym, rzeźbę Chrystusa zmartwychwstałego.
Z drugiej połowy XIX w. pochodzi neobarokowy krucyfiks, a ze schyłku tegoż stulecia, neogotycka płaskorzeźba ukazująca prawdę wiary o Trójcy św. W tym okresie powstała również neogotycka rzeźba przedstawiająca św. Jana ewangelistę. Zawieszona jest na wschodniej, zewnętrznej, ścianie kościoła.
Z 1890 r. zachował się relikwiarz z napisem : „Consecratum Pelplini die 25 Julii a 1890., s. Beatim, s. Justaena.” Z napisu wynika, iż zawiera on relikwie św. Beaty, męczennicy pochodzącej z Hiszpanii, która zmarła w Sens ( Francja) w 273 r. oraz św. Justyny – męczennicy z Bizancjum lub św. Justyny z Tergeste zmarłej w 289 r. Na relikwiarzu znajdują się dwie uszkodzone pieczęcie.
W 1910 r. powstała eklektyczna płaskorzeźba, którą umieszczono nad głównym wejściem do kościoła. Przedstawia ucieczkę św. Rodziny do Egiptu.
Zdjęcia powiązane z kościołem i parafią:
 budowa domu katechetycznego |
 wnętrze kościoła przed 1910r. |
 kościół przed 1910r. |
 Komitet budowy figury św Rozalii 1948r. |
 Ołtarz boczny – NMP |
 Ołtarza główny – Matka Boska z Dzieciątkiem |
 św. Marcin |
 św. Anna ucząca Maryję |
 św. Marcin |